Konciza kurso de la soraba

KURSO PRI LA SORABA LINGVO

Temo de ĉi tiu kurso estas la lingvo de la plej malgranda slava popolo, la soraboj. La soraboj hodiaŭ setlas en la du Luzacioj, la Supra Luzacio (germane: Oberlausitz, sorabe: Hornja Łužica) kaj la Malsupra Luzacio (germane: Niederlausitz, sorabe: Dolna Łužyca) en la federaciaj landoj Brandenburgio kaj Saksio. Sed antaŭ mil jaroj ilia setla teritorio ankoraŭ estis multe pli granda, ĝi etendiĝis en la okcidento ĝis la rivero Saale, kaj en la oriento ĝis la rivero Bóbr en la hodiaŭa Pollando. La urbaj centroj estas Bautzen (sorabe: Budyšin) en la Supra Luzacio kaj Cottbus (sorabe: Chośebuz) en la Malsupra Luzacio. La organizacio de ĉiu soraboj estas la "Domowina" (hejmlando), kies rezidejo Bautzen estas. (Malalt-) Soraba regiono ankaŭ la Spree-Arbaro (germane: Spreewald, sorabe: Błóta) estas, al kiu kongresa ekskurso kondukos. Uzu la ŝanĉon ekskursi tien, ĉar la Spree-Arbaro ankaŭ estas pejzaĝa juvelo pro siaj akvokanaloj.

Entute estas ĉirkaŭ 60 000 soraboj, 40 000 el ili vivas en la Supra Luzacio kaj 20 000 en la Malsupra Luzacio.

En la katolika regiono (Supra Luzacio) la sorabaj kutimoj kaj tradicioj plej bone konserviĝis. La soraboj estas famaj pro la popolkostumoj, la paskokutimoj (ekzemple la paskaj procesioj kaj la arta surpentrado de paskaj ovoj), sed ankaŭ pro iliaj ĥoroj kaj verkistoj, ekz. Jurij Brězan.

La soraba lingvo havas du literaturajn formojn, la suprasoraban kaj malsuprasoraban, kies distribuo estas simila al la geografia. En la Supra Luzacio oni do parolas la suprasoraban kaj en Malsupra Luzacio oni parolas la malsuprasoraban. La suprasoraba estas simila al la ĉeĥa lingvo, la malsuprasoraba estas simila al la pola lingvo. Krome inter iliaj teritorioj estas regiono de transiraj dialektoj, kiuj havas karakterizaĵojn kaj de la suprasoraba kaj de la malsuprasoraba. La plej fama transira dialekto estas tiu de Schleife (sorabe: Slepo). Sed ankaŭ la teritorioj de la alt- kaj malsuprasoraba mem dividiĝas en dialektoj. Ekzemple la suprasoraba dividiĝas en dialekto de la protestantoj (ĉirkaŭ Bautzen) kaj dialekto de la katolikoj (ĉirkaŭ Kamenz, sorabe: Kamjenc). La soraba lingvo havas du literaturajn formojn, la suprasoraban kaj malsuprasoraban, kies distribuo estas simila al la geografia. En la Supra Luzacio oni do parolas la suprasoraban kaj en Malsupra Luzacio oni parolas la malsuprasoraban. La suprasoraba estas simila al la ĉeĥa lingvo, la malsuprasoraba estas simila al la pola lingvo. Krome inter iliaj teritorioj estas regiono de transiraj dialektoj, kiuj havas karakterizaĵojn kaj de la suprasoraba kaj de la malsuprasoraba. La plej fama transira dialekto estas tiu de Schleife (sorabe: Slepo). Sed ankaŭ la teritorioj de la alt- kaj malsuprasoraba mem dividiĝas en dialektoj. Ekzemple la suprasoraba dividiĝas en dialekto de la protestantoj (ĉirkaŭ Bautzen) kaj dialekto de la katolikoj (ĉirkaŭ Kamenz, sorabe: Kamjenc).

Temo de ĉi tiu kurso estos la suprasoraba lingvo, per kiu vi povas interkompreniĝi ankaŭ en la Malsupra Luzacio. Plia motivo por la suprasoraba estas la pli granda nombro de parolantoj.

Krom la diferencoj en la leksiko estas jenaj diferencoj inter suprasoraba kaj malsuprasoraba:

La suprasoraba lingvo estas karakterizata per kelkaj gramatikaj apartaĵoj kompare al la ceteraj slavaj lingvoj, precipe al siaj plej parencaj lingvoj, la ĉeĥa kaj la pola.

Aparte menciindaj estas la kategorioj de la virpersoneco (ĉe nomoj kaj pronomoj, numeraloj kaj nomaj verbformoj) kaj de la dualo (ĉe nomoj, pronomoj, la numeralo dwaj/dwě "du" kaj verboj). La virpersoneco, kiu emfazas, ke vira persono estas subjekto, ne estas en aliaj slavaj lingvoj, la dualo, laŭ mia scio, nur en la slovena lingvo. La dualo signas la nombron de du personoj aŭ objektoj kaj estas tre malnova kategorio, kiu tamen perdiĝis en la plej multaj lingvoj kaj estas anstataŭigita per la pluralo.

Aliaj apartaĵoj de la suprasoraba estas la ekzisto de pluraj verbformoj por la pasinteco. Tiuj estas: Simpla pasinteco, perfekto, pluskvamperfekto kaj iterativa perfekto. La simplan pasintecon oni dividas en imperfekton (por verboj en la neperfektiva aspekto kaj aoriston (por verboj en la perfektiva aspekto). En la malsuprasoraba fakte nur unu preterita formo estas uzata, kiu konformas kun la perfekto de la suprasoraba laŭ maniero de formado. Tiu stato estas ankaŭ en la ĉeĥa.

Komunaĵoj kun aliaj slavaj lingvoj ekz. estas la kategorio de animiteco, la ekzisto de la kazoj instrumentalo, lokativo (prepozitivo) kaj vokativo (ĉe nomoj, kiu tamen nur estas uzata, se la alparolato estas vira persono), la aspekto (neperfektiva resp. perfektiva) ĉe verboj. Ankaŭ la modoj, indikativo, konjunktivo kaj imperativo, estas simile formataj. Aldone estas dualaj formoj.

PRONONCO DE SORABAJ LITEROJ

ssor.	mssor.	Esperanto
č	č	ĉ
dź		Nur suprasoraba; ĝ
e	e	Kiel en Esperanto; antaŭ molaj sibilantoj (č, ć, dź, š, ž) kiel "ej"
ě	ě	Mallonga i-sono kun malforta e-postsono
h	h	Kiel en Esperanto; tamen, antaŭ konsonanto kaj en la vortfino sensona.
ch	ch	Suprasoraba en la vortkomenco kiel "kh", en la mezo de vorto kaj en la fino de silabo kiel "ĥ", post ě, i ofte ankaŭ simile al "ĵ" (germana "ich-sono")
ł	ł	Æiam kiel ŭ, en la komenco de vorto antaŭ konsonanto plej ofte sensona, esperanta "v" ne nur estas en fremdaj vortoj (skribita: v)
ń	ń	Kiel "nj", malantaŭ vokalo plej ofte kiel "jn"
ó	ó	Mallonga u
ř		Nur suprasoraba; aperas nur en la ligaturoj kř, př (prononco kiel "kŝ", "pŝ") kaj tř (prononco kiel "cj", antaŭ a kaj e kelkfoje ankaŭ "ĉ".
	ŕ	Nur malsuprasoraba; kiel "rj", aperas nur en la vortfino
š	š	ŝ
	ś	Nur malsuprasoraba; kiel ĵ, sed senvoĉa, ne tiom forta kiel š
ć		ĉ
w	w	Antaŭ kaj malantaŭ vokalo ĉiam kiel "ŭ", antaŭ konsonanto plej ofte sensona, esperanta v-sono nur estas en fremdaj vortoj (skribita: v)
y	y	Kiel germana "ü", sed tre mallonga.
ž	ž	ĵ
	ź	ĵ (voĉa varianto de ś, ne tiom forta kiel ž)

La vokaloj, a, e, i, o kaj u estas ĉiam mezlongaj, la vokaloj ě, ó kaj y estas ĉiam mallongaj.

GRAMATIKAJ KATEGORIOJ

Kategorioj de la nomo (substantivoj, adjektivoj, pronomoj, numeralo)

Æefkategorioj

Genroj

Virgenro, ingenro, neŭtra genro

Kazoj

Nominativo (N), genitivo (G), dativo (D), akuzativo (A), instrumentalo (I), lokativo (L), vokativo (V)

Nombroj:

Singularo, pluralo, dualo

Nur ĉe adjektivoj kaj ankaŭ ĉe la nenomaj adverboj:

Pozitivo, komparativo, superlativo (komparaciaj formoj)

Subkategorioj

a) Animiteco/Neanimiteco

b) Virpersoneco/Nevirpersoneco

Kategorio de verboj

Persono

1-a persono (parolanto), 2-a pers. (alparolato) kaj 3-a persono (priparolato)

Aspekto

Perfektiva/neperfektiva

Tempo

Prezenco, futuro, simpla preterito (imperfekto ĉe neperfektiva verbo, aoristo ĉe perfektiva verbo), perfekto, iterativa perfekto, pluskvamperfekto

Modo

Indikativo, konjunktivo, imperativo

Verba genro (diatezo)

Aktivo, pasivo, netransitivo

Krome oni distingas inter finitivaj (konjugacieblaj) verbformoj kaj nefinitivaj (nomaj) verbformoj. Nefinitaj verbformoj estas:

prezenca kaj preterita transgresivoj,
aktiva (nur de neperfektaj verboj) kaj pasiva participoj (nur de perfektaj verboj),
infinitivo kaj verba substantivo.

Æi tiuj nefinitivaj formoj ne konas la kategorion de la persono kaj aliajn kategoriojn ili nur parte konas.

Pronomoj

Personaj, posesivaj, refleksivaj, demonstrativaj, interogativaj (demanda), rilativaj, nefinitaj

Adverboj (kaj adjektivoj)

Komparaciaj formoj: Pozitivo, komparativo, superlativo

Prepozicioj

Kazo: Æiu prepozicio regas certan kazon, kiu devas esti kunlernata. Kelkaj prepozicioj aperas lige kun diferencaj kazoj, depende de la bezonata signifo.

SKIZO DE LA SORABA GRAMATIKO

Sonŝanĝiĝoj

La soraba konas du ĉefajn fenomenojn de la sonŝanĝiĝo,

a) la sinkopon de "e" dum deklinacio:

Ekz. woheń, genitivo: wohnja "fajro", dźeń wote dnja "tago post tago"

b) la moliĝon de konsonantoj:

b > bj

d > dź

g > z

h > z

ch > š

k > c

ł > l

m > mj

n > nj

p > pj

r > rj (sed: tr > tř)

t > ć

tr > tř

w > wj

Serb "sorabo" ֠Serbja "soraboj"

sada "frazo" ֠w sadźe "en la frazo"

Wołga "Volgo" ֠na Wołze "sur la Volgo (rivero)"

waha "pesilo" ֠na waze "sur la pesilo"

třěcha "tegmento" ֠na třěše "sur la tegmento"

Esperantski "Esperanta" ֠Esperantsce rěčeć "paroli Esperante"

doł "valo" ֠w dole "en la valo"

dom "domo" ֠w domje "en la domo"

hriwna "marko (mono)" ֠dwě hriwnje "du markoj"

mapa "aktujo" ֠w mapje "en la aktujo"

wučer "instruisto" ֠rěčeć z wučerjom "paroli kun instruisto"

město "urbo" ֠w měsće "en la urbo"

bratr "frato" ֠bratřa "fratoj"

piwo "biero" ֠dwě piwje "du bieroj"

La artikolo

La norma soraba ne havas artikolon, nek difinan nek nedifinan. Sed en la parolata lingvo kaj en la pli malnova skribita lingvo la demonstrativa pronomo tón (virgenra), ta (ingenra), te/to (neŭtra) "tiu" estas ofte uzata kiel difina artikolo. Tio estas influo de la ĉirkaŭanta germana lingvo. Sed en la hodiaŭa skribita lingvo tio estas kontraŭnorma.

Ĝenerale oni difinas la genron de substantivo pere de la finaĵo de la nominativo singularo.

Kutime

senfinaĵaj substantivoj estas virgenraj

substantivoj finiĝantaj per ֡/-ja estas ingenraj

substantivoj finiĝantaj per ֯/֪o/֪e estas neŭtraj.

Sed memkompreneble ankaŭ en la soraba estas multaj esceptoj, kiel en la plej multaj etnaj lingvoj. Ekzemple la substantivoj finiĝantaj per ֯sć (simila signifo kiel la Esperantaj substantivoj finiĝantaj per ֥co) estas ingenraj, kvankam ili ne finiĝas per ֡ aŭ ֪a.

Deklinacio de la substantivoj

La soraba havas 7 kazojn: Nominativo, genitivo, dativo, akuzativo, instrumentalo, lokativo kaj vokativo. Diference disde ekz. la ĉeĥa instrumentalo (kazo de la rimedo kaj kunesto) neniam estas sen prepozicio, ekz. jěć z awtom "veturi per aŭto" (sed ĉeĥe: jet autem), stać so z wučerjom "fariĝi instruisto" (ĉeĥe: stát se učitelem).

Ankaŭ la lokativo ĉiam aperas kun prepozicio: w dźiwadle "en la teatro", na dwórnišću "en la stacidomo".

La vokativo estas la kazo de la alparolo:

knježe pinčniko! "sinjoro kelnero!" (nominativoj: knjez "sinjoro", pinčnik ӫelnero")

Ĝi estas uzata preskaŭ nur por viraj personoj, kelkfoje ankaŭ por personigitaj bestoj aŭ objektoj. Ingenraj kaj neŭtraj substantivoj uzas la nominativon kiel vokativon.

Krom la singularo kaj la pluralo la soraba havas dualon, kiu estas ankoraŭ relative kutima:

jedyn dom "unu domo (singularo)", dwaj domaj "du domoj (dualo)", tři domy "tri domoj (pluralo)"

jedyn muž "unu viro (singularo)", dwaj mužej "du viroj (dualo)", třo mužojo "tri viroj (pluralo)"

jedna žona "unu virino (singularo)", dwě žonje "du virinoj (dualo)", tři žony "tri virinoj (pluralo)"

jedne słowo "unu vorto" (singularo), dwě słowje "du vortoj" (dualo), tři słowa "tri vortoj (pluralo)"

Vi vidas, ke la ekzemplo de muž estas elstara: la finaĵo de la pluralo ּB>ojo markas la virpersonecon. Substantivoj, kiuj signas virajn personojn havas specialan finaĵon en la nominativo pluralo, ĉi tie ֯jo. Ankaŭ la numeralo třo estas speciala formo por viraj personoj (la nevirpersona formo estas tři, t.s. ĉe virgenraj, ingenraj kaj neŭtraj objektoj resp. abstraktaĵoj, ĉe virinoj kaj bestoj). La numeralo dwaj/dwě markas la virgenrecon resp. nevirgenrecon, t. s. dwaj estas por virgenraj substantivoj kaj dwě por ingenraj kaj neŭtraj substantivoj. Krome tio estas dualaj formoj, kiuj konserviĝis ankaŭ en aliaj slavaj lingvoj: ĉeĥa: dva/dvě. La diferenco inter la dualaj formoj de dom kaj muž estas pro la radikfino: dom havas malmolan radikfinon kaj muž molan.

Finfine estas la kategorio de animiteco, kiu efikas en akuzativo singularo de la virgenraj substantivoj: Æe viraj personoj kaj bestoj la akuzativo egalas al la genitivo singularo, la akuzativo de virgenraj objektoj resp. abstraktaĵoj egalas al la nominativo singularo.

En dualo kaj pluralo ne estas animiteco, sed virpersoneco: Nur ĉe viraj personoj la akuzativoj pluralo kaj dualo egalas al genitivo. Æe bestoj kaj objektoj resp. abstraktaĵoj la akuzativoj dualo kaj pluralo egalas al la nominativo.

VIRGENRAJ SUBSTANTIVOJ

Viraj personoj

Malmola radikfino Mola radikfino

nan "patro" muž "viro"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	nan	nanojo	nanaj	muž	mužojo	mužej
G	nana	nanow	nanow	muža	mužow	mužow
D	nanej	nanam	nanomaj	mužej	mužam	mužomaj
A	nana	nanow	nanow	muža	mužow	mužow
I	(z) nanom	nanami	nanomaj	mužom	mužemi	mužomaj
L	(wo) nanje	nanach	nanomaj	mužu	mužach	mužomaj
V	nano	nanojo	nanaj	mužo	mužojo	mužej

Viraj bestoj

Malmola radikfino Mola radikfino

law "leono" wrobl "pasero"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	law	lawy	lawaj	wrobl	wroble	wroblej
G	lawa	lawow	lawow	wrobla	wroblow	wroblow
D	lawej	lawam	lawomaj	wroblej	wroblam	wroblomaj
A	lawa	lawy	lawaj	wrobla	wroble	wroblej
I	(z) lawom	lawami	lawomaj	wroblom	wroblemi	wroblomaj
L	(wo) lawje	lawach	lawomaj	wroblu	wroblach	wroblomaj
V	lawo	lawy	lawaj	wroblo	wroble	wroblej

Viraj objektoj

Malmola radikfino Mola radikfino

dub "kverko" puć "vojo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	dub	duby	dubaj	puć	puće	pućej
G	duba	dubow	dubow	puća	pućow	pućow
D	dubej	dubam	dubomaj	pućej	pućam	pućomaj
A	dub	duby	dubaj	puć	puće	pućej
I	(z) dubom	dubami	dubomaj	pućom	pućemi	pućomaj
L	(wo) dubje	dubach	dubomaj	puću	pućach	pućomaj
V	dubo	duby	dubaj	pućo	puće	pućej

Malmola radikfino per ֧, ֨, ֣h, ֫

Viraj personoj Viraj bestoj

hórnik "ministo" ptačk "birdo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	hórnik	hórnicy	hórnikaj	ptačk	ptački	ptačkaj
G	hórnika	hórnikow	hórnikow	ptačka	ptačkow	ptačkow
D	hórnikej	hórnikam	hórnikomaj	ptačkej	ptačkam	ptačkomaj
A	hórnika	hórnikow	hórnikow	ptačka	ptački	ptačkaj
I	(z) hórnikom	hórnikami	hórnikomaj	ptačkom	ptačkami	ptačkomaj
L	(wo) hórniku	hórnikach	hórnikomaj	ptačku	ptačkach	ptačkomaj
V	hórniko	hórnicy	hórnikaj	ptačko	ptački	ptačkaj

Viraj objektoj

ćah "trajno, procesio, tiro"

	Singularo	Pluralo	Dualo
N	ćah	ćahi	ćahaj
G	ćaha	ćahow	ćahow
D	ćahej	ćaham	ćahomaj
A	ćah	ćahi	ćahaj
I	(z) ćahom	ćahami	ćahomaj
L	(wo) ćahu	ćahach	ćahomaj
V	ćaho	ćahi	ćahaj

Radikfino kun konsonantmoliĝo

Viraj personoj Viraj bestoj

wučer "instruisto" hołb "kolombo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	wučer	wučerjo	wučerjej	hołb	hołbje	hołbjej
G	wučerja	wučerjow	wučerjow	hołbja	hołbjow	hołbjow
D	wučerjej	wučerjam	wučerjomaj	hołbjej	hołbjam	hołbjomaj
A	wučerja	wučerjow	wučerjow	hołbja	hołbje	hołbjej
I	(z) wučerjom	wučerjemi	wučerjomaj	hołbjom	hołbjemi	hołbjomaj
L	(wo) wučerju	wučerjach	wučerjomaj	hołbju	hołbjach	hołbjomaj
V	wučerjo	wučerjo	wučerjej	hołbjo	hołbje	hołbjej

Viraj objektoj

wołtar "altaro"

	Singularo	Pluralo	Dualo
N	wołtar	wołtarje	wołtarjej
G	wołtarja	wołtarjow	wołtarjow
D	wołtarjej	wołtarjam	wołtarjomaj
A	wołtar	wołtarje	wołtarjej
I	(z) wołtarjom	wołtarjemi	wołtarjomaj
L	(wo) wołtarju	wołtarjach	wołtarjomaj
V	wołtarjo	wołtarje	wołtarjej

INGENRAJ SUBSTANTIVOJ

Malmola radikfino Mola radikfino

žona "virino" aleja "aleo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	žona	žony	žonje	aleja	aleje	aleji
G	žony	žonow	žonow	aleje	alejow	alejow
D	žonje	žonam	žonomaj	aleji	alejam	alejomaj
A	žonu	žony	žonje	aleju	aleje	aleji
I	(z) žonu	žonami	žonomaj	aleju	alejemi	alejomaj
L	(wo) žonje	žonach	žonomaj	aleji	alejach	alejomaj
V	žona	žony	žonje	aleja	aleje	aleji

Malmolaj radikfinoj per ֣, ֳ, ֺ

wowca "ŝafo" wěc "aĵo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	wowca	wowcy	wowcy	wěc	wěcy	wěcy
G	wowcy	wowcow	wowcow	wěcy	wěcow	wěcow
D	wowcy	wowcam	wowcomaj	wěcy	wěcam	wěcomaj
A	wowcu	wowcy	wowcy	wěc	wěcy	wěcy
I	(z) wowcu	wowcami	wowcomaj	wěcu	wěcami	wěcomaj
L	(wo) wowcy	wowcach	wowcomaj	wěcy	wěcach	wěcomaj
V	wowca	wowcy	wowcy	wěc	wěcy	wěcy

Ingenraj radikfinoj kun konsonantŝanĝiĝo

Malmolaj Molaj

noha "kruro, piedo" rjadownja "lerneja klaso, klasĉambro"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	noha	nohi	noze	rjadownja	rjadownje	rjadowni
G	nohi	nohow	nohow	rjadownje	rjadownjow	rjadownjow
D	noze	noham	nohomaj	rjadowni	rjadownjam	rjadownjomaj
A	nohu	nohi	noze	rjadownju	rjadownje	rjadowni
I	(z) nohu	nohami	nohomaj	rjadownju	rjadownjemi	rjadownjomaj
L	(wo) noze	nohach	nohomaj	rjadowni	rjadownjach	rjadownjomaj
V	noha	nohi	noze	rjadownja	rjadownje	rjadowni

Ingenraj molaj radikfinoj kun senfinaĵa nominativo singularo

Sen konsonantŝanĝiĝo Kun konsonantŝanĝigo

wulkosć "grandeco" bróń "armilo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	wulkosć	wulkosće	wulkosći	bróń	brónje	bróni
G	wulkosće	wulkosćow	wulkosćow	brónje	brónjow	brónjow
D	wulkosći	wulkosćam	wulkosćomaj	bróni	brónjam	brónjomaj
A	wulkosć	wulkosće	wulkosći	bróń	brónje	bróni
I	(z) wulkosću	wulkosćemi	wulkosćomaj	brónju	brónjemi	brónjomaj
L	(wo) wulkosći	wulkosćach	wulkosćomaj	bróni	brónjach	brónjomaj
V	wulkosć	wulkosće	wulkosći	bróń	brónje	bróni

NEÝTRAJ SUBSTANTIVOJ

Malmolaj radikfinoj Molaj radikfinoj

słowo "vorto" polo "kampo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	słowo	słowa	słowje	polo	pola	poli
G	słowa	słowow	słowow	pola	polow	polow
D	słowu	słowam	słowomaj	polu	polam	polomaj
A	słowo	słowa	słowje	polo	pola	poli
I	(z) słowom	słowami	słowomaj	polom	polemi	polomaj
L	(wo) słowje	słowach	słowomaj	polu	polach	polomaj
V	słowo	słowa	słowje	polo	pola	poli

Radikfinoj per ŝuŝa konsonanto

Malmolaj Molaj

Koleso "biciklo, rado" wuwzaće "escepto"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	koleso	kolesa	kolesy	wuwzaće	wuwzaća	wuwzaći
G	kolesa	kolesow	kolesow	wuwzaća	wuwzaćow	wuwzaćow
D	kolesu	kolesam	kolesomaj	wuwzaću	wuwzaćam	wuwzaćomaj
A	koleso	kolesa	kolesy	wuwzaće	wuwzaća	wuwzaći
I	(z) kolesom	kolesami	kolesomaj	wuwzaćom	wuwzaćemi	wuwzaćomaj
L	(wo) kolesu	kolesach	kolesomaj	wuwzaću	wuwzaćach	wuwzaćomaj
V	koleso	kolesa	kolesy	wuwzaće	wuwzaća	wuwzaći

Neŭtraj substantivoj kun la finaĵoj ֪e/֪o (sen radikplivastiĝo)

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	morjo	morja	mori	twarjenje	twarjenja	twarjeni
G	morja	morjow	morjow	twarjenja	twarjenjow	twarjenjow
D	morju	morjam	morjomaj	twarjenju	twarjenjam	twarjenjomaj
A	morjo	morja	mori	twarjenje	twarjenja	twarjeni
I	(z) morjom	morjemi	morjomaj	twarjenjom	twarjenjemi	twarjenjomaj
L	(wo) morju	morjach	morjomaj	twarjenju	twarjenjach	twarjenjomaj
V	morjo	morja	mori	twarjenje	twarjenja	twarjeni

Neŭtraj substantivoj kun radikplivastiĝo

ćelo "ŝafido" znamjo "signo"

	Singularo	Pluralo	Dualo	Singularo	Pluralo	Dualo
N	ćelo	ćelata	ćeleći	znamjo	znamjenja	znamjeni
G	ćeleća	ćelatow	ćelećow	znamjenja	znamjenjow	znamjenjow
D	ćeleću	ćelatam	ćelećomaj	znamjenju	znamjenjam	znamjenjomaj
A	ćelo	ćelata	ćeleći	znamjo	znamjenja	znamjeni
I	(z) ćelećom	ćelatami	ćelećomaj	znamjenjom	znamjenjemi	znamjenjomaj
L	(wo) ćeleću	ćelatach	ćelećomaj	znamjenju	znamjenjach	znamjenjomaj
V	ćelo	ćelata	ćeleći	znamjo	znamjenja	znamjeni

ADJEKTIVOJ

Adjektivoj akomodas sin en genro, kazo kaj nombro laŭ la substantivo, kiun ili karakterizas. Tial estas virgenraj, ingenraj kaj neŭtraj formoj de adjektivoj. Laŭ la radikfino de la ingenra nominativa formo oni dividas la adjektivojn en malmolajn adjektivojn, en malmolajn adjektivojn, kiuj finiĝas per ֧, ֨, ֣h, ֫ kaj molajn adjektivojn.

Malmola radikfino Malmola radikfino per ֧, ֨, ֣h, ֫

Singularo

nowy "nova" mjechki "mola"

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
N	nowy	nowa	nowe	mjechki	mjechka	mjechke
G	noweho	noweje	noweho	mjechkeho	mjechkeje	mjechkeho
D	nowemu	nowej	nowemu	mjechkemu	mjechkej	mjechkemu
A	=G., =N.	nowu	nowe	=G., =N.	mjechku	mjechke
I	(z) nowym	nowej	nowym	mjechkim	mjechkej	mjechkim
L	(wo) nowym	nowej	nowym	mjechkim	mjechkej	mjechkim
V	nowy	nowa	nowe	mjechki	mjechka	mjechke

Pluralo

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
N	nowi, nowe	nowe	nowe	mjechcy, mjechke	mjechke	mjechke
G	nowych	nowych	nowych	mjechkich	mjechkich	mjechkich
D	nowym	nowym	nowym	mjechkim	mjechkim	mjechkim
A	=G., =N.	nowe	nowe	=G., =N.	mjechke	mjechke
I	(z) nowym	nowej	nowym	mjechkim	mjechkim	mjechkim
L	(wo) nowym	nowej	nowym	mjechkim	mjechkim	mjechkim
V	nowi, nowe	nowe	nowe	mjechcy, mjechke	mjechke	mjechke

Dualo

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
N	nowaj, nowej	nowej	nowej	mjechkaj, mjechkej	mjechkej	mjechkej
G	noweju	noweju	noweju	mjechkeju	mjechkeju	mjechkeju
D	nowymaj	nowymaj	nowymaj	mjechkimaj	mjechkimaj	mjechkimaj
A	=G., =N.	nowej	nowej	=G., =N.	mjechkej	mjechkej
I	(z) nowymaj	nowymaj	nowymaj	mjechkimaj	mjechkimaj	mjechkimaj
L	(wo) nowymaj	nowymaj	nowymaj	mjechkimaj	mjechkimaj	mjechkimaj
V	nowaj, nowej	nowej	nowej	mjechkaj, mjechkej	mjechkej	mjechkej

Mola radikfino

Singularo Pluralo

horni "supra"

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
N	horni	hornja	hornje	horni, hornje	hornje	hornje
G	hornjeho	hornjeje	hornjeho	hornich	hornich	hornich
D	hornjemu	hornjej	hornjemu	hornim	hornim	hornim
A	=G., =N.	hornju	hornje	=G., =N.	hornje	hornje
I	(z) hornim	hornjej	hornim	hornim	hornim	hornim
L	(wo) hornim	hornjej	hornim	hornim	hornim	hornim
V	horni	hornja	hornje	horni, hornje	hornje	hornje

Dualo

Virgenra	Ingenra	Neŭtra
hornjaj, hornjej	hornjej	hornjej
hornjeju	hornjeju	hornjeju
hornimaj	hornimaj	hornimaj
=G., =N.	hornjej	hornjej
(z) hornimaj	hornimaj	hornimaj
(wo) hornimaj	hornimaj	hornimaj
hornjaj, hornjej	hornjej	hornjej

La komparacio de la adjektivoj

La komparativo estas formata pere de la sufiksoj ֩šֺ

de la plej multaj adjektivoj, kies radiko finiĝas per konsonatgrupo:

mudry "saĝa" ֠mudriši "pli saĝa"

sylny "forta" ֠sylniši "pli forta"

de la plej multaj adjektivoj, kiuj estas plursilabaj, eĉ se ili finiĝas per unu konsonanto:

kedźbliwy "atentema" ֠kedźbliwiši "pli atentema"

de adjektivoj, kiuj finiĝas per la senvoĉaj konsonantoj p, t kaj ch:

slepy "blinda" ֠slepiši "pli blinda"

suchi "seka" ֠sušiši "pli seka" (ch > š)

kruty "firma" ֠krućiši "pli firma" (t > ć)

La sufikson ּB>yš֠uzas adjektivoj, kies radiko finiĝas per ֣ aŭ ֺ:

horcy "varmega" ֠horcyši "pli varmega"

La sufikson ֦#353;֠uzas adjektivoj,

a) kies radiko estas unusilaba kaj finiĝas per voĉa konsonanto (b, d), sonoroj (ł, n, r, w) aŭ h:

młody "juna" ֠młódši "pli juna" (o > ó)

stary "maljuna, malnova" ֠starši "pli maljuna, pli malnova"

nowy "nova" ֠nowši "pli nova"

drohi "multekosta" ֠dróši "pli multekosta" (< drohši)

rjany "bela" ֠rjeńši "pli bela"

b) kies radiko finiĝas per ֫- aŭ ֯k-; ֫֠resp. ֯k֠estas eligataj:

wysoki "alta" ֠wyši "pli alta" (< wyšši)

krótki "mallonga" ֠krótši "pli mallonga"

Neregulan komparativon havas jenaj adjektivoj:

dobry "bona" ֠lěpši "pli bona"

dołhi "longa" ֠dlěši "pli longa"

mały "malgranda" ֠mjeńši "pli malgranda"

wulki "granda" ֠wjetši "pli granda"

zły "malbona" ֠hórši "pli malbona"

La superlativo estas formata pere de la prefikso naj֠antaŭ la komparativo:

najnowši "plej nova", najlěpši "plej bona"

Krome estas absolutivo, kiu estas formata per la prefikso na֠antaŭ la superlativo:

nanajlěpši "plej-plej bona"

ADVERBOJ

La adverboj estas laŭregule derivataj de la adjektivoj. De malmolaj adjektivoj, kiuj ne finiĝas per ֧, ֨, ֣h, ֫, la adverba formo finiĝas per ֪e, kiu fariĝas ֥, se konsonanto antaŭas, kiu estas submetata al la konsonantŝanĝiĝo.

Ekz.: wutrobne witanje "kora bonvenigo" ֠wutrobnje witać "kore bonvenigi"

chrobły muž "kuraĝa viro" ֠chroble wojować "kuraĝe batali" (ł > l)

wótry hłós "laŭta voĉo" ֠wótře čitać "laŭtlegi" (tr > tř)

rjana žona "bela virino" ֠rjenje spěwać "bele kanti" (a > e per la sekvanta mola konsonanto)

La adverba formo de malmolaj adjektivoj, kiuj finiĝas per ֧, ֨, ֣h, ֫, finiĝas per ֯, escepte de adjektivoj per ֳki, kiuj havas adverban formon per ֥; la antaŭa konsonanto k fariĝas c, do ֳki > ֳce.

Ekzemploj: dołha dróha "longa ŝoseo" ֠dołho spać "longe dormi"

serbska kniha "soraba libro" ֠serbsce rěčeć "sorabe paroli"

Molaj adjektivoj ankaŭ havas adverban formon finiĝantan per ֯.

Ekzemploj:

tunja jězba "malmultekosta vojaĝo" ֠tunjo předać "malmultekoste vendi"

cunja melodija "delikata melodio" ֠cunjo so dótkać "delikate tuŝi"

Kelkaj adjektivoj formas la adverbon neregule:

dobry ֠derje "bona ֠bone"

zły ֠zlě "malbona ֠malbone"

mnohi ֠mnoho, wjele "kelka ֠multe"

wopačny ֠nawopak "malĝusta ֠malĝuste"

pózdni ֠pozdźe "malfrua ֠malfrue"

La komparativo de la adverboj derivata de tiu de la adjektivoj, post la komparativa sufikso estas la finaĵo ֯:

wutrobnišo witać "pli kore bonvenigi"

wótřišo rěčeć "pli laŭte paroli"

Nur la adjektivoj, kiuj havas neregulan komparativon kaj la adjektivoj, kiuj finiĝas per ֫֠resp. ֯k֬ havas neregulan adverban komparativon, plej ofte per ֥:

lěpši: lěpje, najlěpje, nanajlěpje

dlěši: dlěje, najdlěje, nanajdlěje

hórši: hórje, najhórje, nanajhórje

dalši: dale, najdale, nanajdale (komparativaj formoj de daloki "malproksima": daloko "malproksime")

bliši: bliže, najbliže, nanajbliže (komparativaj formoj de bliski "proksima": blisko "proksime")

PRONOMOJ

Personaj pronomoj

La personoj pronomoj en la nominativo estas nur uzataj, se oni volas aparte indiki al la respektiva persono. Alikaze ili povas forresti.

Singularo

	mi	ci (sg. vi)	li	ŝi	ĝi
N	ja	ty	wón	wona	wone, wono
G	mje, mnje	tebje, će	jeho, njeho	jeje, njeje	jeho, njeho
D	mi, mni	tebi, ći	jemu, njemu	jej, njej	jemu, njemu
A	mje, mnje	tebje, će	jeho, njeho	ju, nju	jo, je, njo, nje
			jón, njón
I	(z) mnu	tobu	nim	njej	nim
L	(wo) mni	tebi	nim	njej	nim

Pluralo

	ni	pl. vi	ili (virgenra)	ili (ingenra)	ili (neŭtra)
N	my	wy	woni, wone	wone	wone
G	nas	was	jich, nich	jich, nich	jich, nich
D	nam	wam	jim, nim	jim, nim	jim, nim
A	nas	was	jich, nich	je, nje	je, nje
			je, nje
I	(z) nami	wami	nimi	nimi	nimi
L	(wo) nas, nami	was, wami	nich, nimi	nich, nimi	nich, nimi

Dualo

	ni ambaŭ	vi ambaŭ	ili (virgenra) ambaŭ	ili (ingenra) ambaŭ	ili (neŭtra) ambaŭ
N	mój	wój	wonaj, wonej	wonej	wonej
G	naju	waju	jeju, njeju	jeju, njeju	jeju, njeju
D	namaj	wamaj	jimaj, nimaj	jimaj, nimaj	jimaj, nimaj
A	naju	waju	jeju, njeju	jej, njej	jej, njej
			jej, njej
I	(z) namaj	wamaj	nimaj	nimaj	nimaj
L	(wo) namaj	wamaj	nimaj	nimaj	nimaj

Posedaj pronomoj

	mia (virg.)	mia (ing.)	mia (neŭtra)	cia (sg. via) virg.	cia (sg. via) ing.	cia (sg. via) neŭtra
N	mój	moja	moje	twój	twoja	twoje
G	mojeho	mojeje	mojeho	twojeho	twojeje	twojeho
D	mojemu	mojej	mojemu	twojemu	twojej	twojemu
A	mojeho, mój	moju	moje	twojeho, twój	twoju	twoje
I	(z) mojim	mojej	mojim	twojim	twojej	twojim
L	(wo) mojim	mojej	mojim	twojim	twojej	twojim

	miaj (virg.)	miaj (ing.)	miaj (neŭtra)	ciaj (sg. viaj) virg.	cia (sg. viaj) ing.	ciaj (sg. viaj) neŭtra
N	moji, moje	moje	moje	twoji, twoje	twoje	twoje
G	mojich	mojich	mojich	twojich	twojich	twojich
D	mojim	mojim	mojim	twojim	twojim	twojim
A	mojich, moje	moje	moje	twojich, twoje	twoje	twoje
I	(z) mojimi	mojimi	mojimi	twojimi	twojimi	twojimi
L	(wo) mojich	mojich	mojich	twojich	twojich	twojich

	du miaj (virg.)	du miaj (ing.)	du miaj (neŭtra)	du ciaj (viaj) virg.	du ciaj (viaj) ing.	du ciaj (viaj) neŭtra
N	mojej	mojej	mojej	twojej	twojej	twojej
G	mojeju	mojeju	mojeju	twojeju	twojeju	twojeju
D	mojimaj	mojimaj	mojimaj	twojimaj	twojimaj	twojimaj
A	mojeju, mojej	mojej	mojej	twojeju, twojej	twojej	twojej
I	(z) mojimaj	mojimaj	mojimaj	twojimaj	twojimaj	twojimaj
L	(wo) mojimaj	mojimaj	mojimaj	twojimaj	twojimaj	twojimaj

	nia (virg.)	nia (ing.)	nia (neŭtra)	via (virg.)	via (ing.)	via (neŭtra)
N	naš	naša	naše	waš	waša	waše
G	našeho	našeje	našeho	wašeho	wašeje	wašeho
D	našemu	našej	našemu	wašemu	wašej	wašemu
A	našeho, naš	našu	naše	wašeho, waš	wašu	waše
I	(z) našim	našej	našim	(z) wašim	wašej	wašim
L	(wo) našim	našej	našim	(wo) wašim	wašej	wašim

	niaj (virg.)	niaj (ing.)	niaj (neŭtra)	pl. viaj (virg.)	pl. viaj (ing.)	pl. viaj (neŭtra)
N	naši, naše	naše	naše	waši, waše	waše	waše
G	našich	našich	našich	wašich	wašich	wašich
D	našim	našim	našim	wašim	wašim	wašim
A	našich, naše	naše	naše	wašich, waše	waše	waše
I	(z) našimi	našimi	našimi	(z) wašimi	wašimi	wašimi
L	(wo) našimi	našimi	našimi	(wo) wašimi	wašimi	wašimi

	du niaj (virg.)	du niaj (ing.)	du niaj (neŭtra)	du viaj (virg.)	du viaj ing.	du viaj neŭtra
N	našej	našej	našej	wašej	wašej	wašej
G	našeju	našeju	našeju	wašeju	wašeju	wašeju
D	našimaj	našimaj	našimaj	wašimaj	wašimaj	wašimaj
A	našeju, našej	našej	našej	wašeju, wašej	wašej	wašej
I	(z) našimaj	našimaj	našimaj	wašimaj	wašimaj	wašimaj
L	(wo) našimaj	našimaj	našimaj	wašimaj	wašimaj	wašimaj

La posedaj pronomoj de la unua kaj dua persono, kiuj signas du posedantojn kaj ĉiuj posedaj pronomoj de la tria persono estas nedeklinacieblaj, ĉar ili estas genitivaj formoj de la respektivaj personaj pronomoj. (naju, waju, jeho, jeje, jich, jeju)

La demonstraj pronomoj

	tiu (virg.)	tiu (ing.)	tiu (neŭtra)	tiuj (virg.)	tiuj (ing.)	tiuj neŭtra
N	tón	ta	te	ći, te	te	te
G	toho	teje	toho	tych	tych	tych
D	tomu	tej	tomu	tym	tych	tym
A	toho, tón	tu	te	tych, te	te	te
I	(z) tym	tej	tym	tymi	tymi	tymi
L	(wo) tym	tej	tym	tymi	tymi	tymi

	tiuj du (virg.)	tiuj du (ing.)	tiuj du neŭtra
N	taj, tej	tej	tej
G	teju	teju	teju
D	tymaj	tymaj	tymaj
A	teju, tej	tej	tej
I	tymaj	tymaj	tymaj
L	tymaj	tymaj	tymaj

Por la formoj de "ĉi tiu(j)" la respektivaj formoj estas uzataj kun la prefikso

tuּ/B>, ekz. tuta kniha "ĉi tiu libro"

La demandaj pronomoj

La ĉefaj demandaj pronomoj estas štó "kiu" (demando pri personoj) kaj što "kio". Ambaŭ pronomojn oni deklinacias nur laŭ kazo, ne laŭ genro kaj nombro.

kiu

kio

N
štó,

֣htó

što

G

koho

čeho

D

komu

čemu

A

koho

što, čo

I

(z) kim

čim

L

(wo) kim

čim

Pliaj demandaj pronomoj estas kotry "kiu" (demandas pri unu el multaj), kaj kajki "kia", čeji "kies", kiu estas deklinaciataj kiel adjektivoj kaj čehodla "kial", kak "kiel", kelko "kiom", hdy "kiam", hdźe "kie", dokal "kien" kaj zwotkel "de kie", kiuj estas nedeklinacieblaj.

Rilativaj pronomoj

La plej kutima rilativa pronomo estas kotryž "kiu". Ĝi estas deklinaciata kiel malmola adjektivo, al kies finaĵoj ankoraŭ la sufikso ּ/FONT>ž estas pendigata, ekz. kotraž, kotrehož, kotrychž. Sed ankaŭ la aliaj demandaj pronomoj povas formi rilativajn pronomojn helpe de la sufikso ּ/FONT>ž, štóž, štož, hdźež, kajkiž ktp. Krome estas la rilativa pronomo kiž. Ĝi estas deklinaciata kiel kotryž, nur en la instrumentalo kaj lokativo singularo kaj la dativo pluralo estas aparta formo: (z, wo) kimž.

VERBOJ

Sorabaj verboj estas karakterizataj ֠kiel la verboj de ĉiuj slavaj lingvoj ֠per aparta kategorio, la aspekto. Ĝi fiksas la subjektivan vidpunkton de parolanto al la ago signata per ĝi. Aspektoj estas du:

la neperfektiva aspekto. Ĝi observas la agon laŭ ĝia pasado, ĝia ripetado aŭ kutimeco ne konsiderante ĝian tempan limigon.

la perfektiva aspekto. Ĝi komprenas la agon kiel tutaĵon, limigita tempe aŭ konsidere al la rezulto.

Do por esperanta leksika singifo ofte estas du sorabaj verboj, ekz. por fari:

činić np. fari kiel ĵus okazanta ago:

ʴo sy činił? ֦#9;Kion vi faris (dum la tuta tempo)?

sčinić pf. finpretigi, fini:

Smy pospyt sčinili. ֦#9;Ni faris provon.

La infinitivo

Æe la plej multaj verboj la infinitivo finiĝas per ֦#263;, ekz. rěčeć "paroli", kłasć "meti", spěwać "kanti", wuknyć "lerni". Sed malgranda parto de la verboj havas la finaĵon ֣, ekz. móc "povi", rjec (pf.) "diri". La laste menciitaj apartenas senescepte al la e-konjugacio, móže "li, ŝi, ĝi povas", rjeknješ "ci (vi) diros".

La infinitivo plej ofte troviĝas ĉe la fino de la frazo:

Dyrbju so najprjedy woprašeć. "Mi antaŭe devas demandi."
La refleksivaj verboj

Refleksivaj verboj karakteriziĝas per refleksiva pronomo sej (dativo) aŭ so (akuzativo). La uzo de la refleksiva pronomo estas parte klare komprenebla, ekz. zabawjeć so "sin amuzi", parte malklara, ekz. prašeć so "demandi", myslić sej "imagi". Do klaraj reguloj ne estas doneblaj.

Pri la vortordo de la refleksiva pronomo so la jenaj reguloj validas:

so sekvas la unuan vorton aŭ la unuan vortgrupon.

Se subpropozicio antaŭas, so enkondukas la ĉefpropozicion.

Se estas pluraj senakcentaj vortoj, so antaŭas al la formoj de persona pronomo, ĉiujn aliajn ĝi sekvas.

Se la finitiva verbformo ne troviĝas ĉe la frazfino, so tuj sekvas la finitivan verbformon.

so ĉiam sekvas la formojn de la verbo być "esti".

Formado de la tempoj

La prezenco

La prezenco povas esti formata nur de neperfektivaj verboj. Al la prezenca radiko la personaj finaĵoj estas alpendigataj. Ni esence diferencas 3 konjugaciojn, el kiuj ĉiu povas havi plurajn verbklasojn: La e- (I-a) konjugacio, la a- (II-a) konjugacio kaj la i- (III-a) konjugacio. Krome estas multaj neregulaj verboj.

I-a (e-) konjugacio ֠kupować "aĉeti" (1-a klaso)

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

kupuju

kupujemy

kupujemoj

2-a pers.

kupuješ

kupujeće

kupujetaj/kupujetej

3-a pers.

kupuje

kupuja

kupujetaj/kupujetej

Krom la verboj de la 1-a klaso ankoraŭ estas la klasoj 2 (verboj kun infinitivo per ֮yć, ekz. wuknyć "lerni", wuknu, wuknješ, wuknje...3. pers. pl. tamen wuknu, la klasoj 3a, b, c, d, 4a, b, c, 5a, b kaj 6. Grava estas ankoraŭ la klaso 4a ֠pić "trinki":

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

piju

pijemy

pijemoj

2-a pers.

piješ

pijeće

pijetaj/pijetej

3-a pers.

pije

pija

pijetaj/pijetej

La 6-a klaso plimalnoviĝas kaj ĝiaj verboj estas nun deklinaciataj laŭ II-a (a-) konjugacio ֠pisać "skribi":

II-a (a-) konjugacio ֠lětać "flugi"

malmola radiko

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

lětam

lětamy

lětamoj

2-a pers.

lětaš

lětaće

lětataj/ lětatej

3-a pers.

lěta

lětaja

lětataj/ lětatej

mola radiko ֠prašeć so ӤemandiԼ/P>

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

prašam so

prašamy so

prašamoj so

2-a pers.

prašeš so

prašeće so

prašataj/prašatej so

3-a pers.

praša so

prašeja so

prašataj/prašatej so

La II-a konjugacio ne havas klasojn aŭ subklasojn. La verboj de la 6-aklaso de la I-a (e-) konjugacio estas nun deklinaciata laŭ la II-a (a-) konjugacio, ekz. pisać "skribi": pisam, pisaš, pisa ktp.

III-a (i-) konjugacio ֠warić "kuiri" (1-a klaso)

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

warju

warimy

warimoj

2-a pers.

wariš

wariće

waritaj/waritej

3-a pers.

wari

warja

waritaj/waritej

Verboj, kies radiko finiĝas per ֳ kaj ֺ havas y anstataŭ i kiel kunigan vokalon, ekz. prosyć "peti", ĉe kiuj ֳ fariĝas ּ/FONT>š kaj ֺ fariĝas ּ/FONT>ž en la 1-a pers. sg. kaj 3-a pers. pl.: prošu "mi petas", proša "ili petas", wozyć "transporti", wožu "mi transportas", woža "ili transportas".

rěčeć "paroli" (2-a klaso)

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

rěču

rěčimy

rěčimoj

2-a pers.

rěčiš

rěčiće

rěčitaj/rěčitej

3-a pers.

rěči

rěča

rěčitaj/rěčitej

La tria klaso (ekz. ćerpjeć "suferi, toleri") estas en la prezenco analoga al la

1-a klaso de la i-konjugacio (paradigmo warić).

Estas memkompreneble multaj neregulaj verboj. Sed ĉi tie nur la prezencaj formoj de być "esti" kaj měć "havi":
sym, sy, je, smy, sće, su, smój, staj/stej, staj/stej

mam, maš, ma, mamy, maće, maja, mamoj, mataj/matej, mataj/matej.

La futuro

Grava diferenco inter la verbaj aspektoj estas en la formado de la futuro. La futuro de la perfektivaj verboj estas laŭforme prezenco, ekz. sčinju "mi faros (certe)", sčiniš "vi (ci) faros", ktp.

La futuro de la neperfektivaj verboj estas formata helpe de la futuraj formoj de la verbo być "esti" kaj la infinitivo de la neperfektiva verbo.

paradigmo: "mi aĉetos ktp."

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

budu kupować

budźemy kupować

budźemoj kupować

2-a pers.

budźeš kupować

budźeće kupować

budźetaj/budźetej kupować

3-a pers.

budźe kupować

budu kupować

budźetaj/budźetej kupować

Verboj, kun specialaj (sintezaj) futurformoj:

być "esti" ֠budu, budźeš, budźe, budźemy, budźeće, budu, budźemoj, budźetaj/tej, budźetaj/tej

měć "havi" ֠změju, změješ, změje, změjemy, změjeće, změja, změjemoj, změjetaj/tej, změjetaj/tej

hić "iri" ֠póńdu, póndźeš, póńdźe, póńdźemy, póńdźeće, póńdu, póndźemoj, póńdźetaj/tej, póńdźetaj/tej

jěć "veturi" ֠pojědu, pojědźeš, pojědźe ... (plu kiel hić)

njesć "porti" ֠ponjesu, ponjeseš, ponjese, ponjesemy, ponjeseće, ponjesu, ponjesetaj/ponjesetej, ponjesetaj/ponjesetej

přińć "veni" ֠přińdu, přińdźeš, přińdźe ... (plu kiel hić); ĉe ĉi tiu verbo la futuraj formoj estas egalformaj al la prezencaj.

wjesć "konduki, gvidi" ֠powjedu, powjedźeš, powjedźe ... (plu kiel hić)

wjezć "ŝofori, transporti" ֠powjezu, powjezeš, powjeze, powjezemy, powjezeće, powjezu, powjezemoj, powjezetaj/tej, powjezetaj/tej
La formoj de pasinteco

La Simpla Preterito

La simpla preterito dominas la skribitan suprasoraban lingvon, dume la parolata lingvo preferas la perfekton. En la malsuprasorab lingvo la perfekto eĉ dominas la skribitan lingvon.

La simpla preterito estas formata pere de jenaj finaĵoj:

Singularo

Pluralo

Dualo

1-a pers.

-ch

-chmy

-chmoj

2-a pers.

-še (np.), - (pf.)

-šće

-štaj/štej

3-a pers.

-še (np.), - (pf.)

-chu

-štaj/štej

La diferenco disde la simplaj preteritoj de neperfektivaj kaj perfektivaj verboj estas nur en la 2-a kaj 3-a persono singularo, la neperfektivaj havas la finaĵon ּB>še, la perfektivaj estas senfinaĵaj. Krome la bazoj estas diferencaj. La neperfektivaj verboj havas mallongan, t. n. preteritan radikon, la perfektivaj pli longan perfektan radikon. Esceptoj estas la neperfektivaj verboj de la 1-a klaso de la I-a (e-) konjuagacio (kupować "aĉeti") kaj de la

2-a klaso de la III-a (i-) konjugacio (rěčeć "paroli), kiuj formas la simplan preteriton helpe de la perfekta radiko.

I-a (e-) konjugacio ֠kupować "aĉeti" (1-a klaso) np., nakupować (pf.)

kupowach "mi aĉetis"

	Singularo	Pluralo	Dualo
1-a pers.	(na-) kupowach	(na-)kupowachmy	(na-) kupowachmoj
2-a pers.	kupowaše (nakupowa)	(na-) kupowašće	(na-) kupowaštaj/ (na-) kupowaštej
3-a pers.	kupowaše (nakupowa)	(na-) kupowachu	(na-) kupowaštaj/ (na-) kupowaštej

De la aliaj konjugacioj kaj klasoj mi indikas nur la preteritan kaj perfekton radikon, al kiu la preteritaj finaĵoj aldoniĝas.

		Preterita radiko	Perfekta radiko	Verbo	Traduko
I-a konj.	klaso 2	wuknje-	nawukny-	(na-) wuknyć	(el-) lerni
	klaso 3a	njese- (np.), nanjese- (pf.)	njes-	(na-) njesć	(al-) porti
	klaso 3b	bodź- (np.), zbodź- (pf.)	zbod-	(z-)bosć	(supren-) puŝi
	klaso 3c	pječe- (np.), napječe- (pf.)	napjek-	(na-) pjec	(fin-) baki
	klaso 3d	pjerje-	wupra-	(wu-) prać	(el-) bati
	klaso 4a	pija-	wupi-	(wu-) pić	(el-) trinki
	klaso 4b	lija-	wula-	(wu-) lěć	(el-) verŝi
	klaso 4c	žněja-	nažnja-	(na-) žnjeć	(fin-) rikolti
	klaso 5a	poče-	poča-	počeć	komenciĝi
	klaso 5b	drěja-	wudrě-	(wu-) drěć	(el-) ŝiri
	klaso 6	pisa-	napisa-	(na-) pisać	(sur-) skribi
II-konj.		lěta-	wulěta-	(wu-) lětać	(for-) flugi
III-a konj.	1-a klaso	warja-	zwari-	(z-) warić	kuiri
	2-a klaso	słyša-	zasłyša-	(za-) słyšeć	aŭdi
	3-a klaso	ćerpja-	poćerpje-	(po-) ćerpjeć	(tra-) suferi

En la klasoj 3a, 3b kaj 3c de la I-a (e-) konjugacio, en la II-a (a-) konjugacio kaj en la 2-klaso de la II-a (i-) konjugacio la preterita radiko estas uzata ankaŭ por perfektivaj verboj.

La kunmetitaj formoj de la pasinteco

ba) La perfekto

La perfekto estas formato per la prezencaj formoj de la verbo być "esti" kaj speciala formo finiĝanta per ּ/FONT>ł֬ kiu estas formata helpe de la perfekta radiko:

Singularo ֠sym kupował "mi estas aĉetinta"

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	sym kupował	sym kupowała	sym kupowało
2-a pers.	sy kupował	sy kupowała	sy kupowało
3-a pers.	je kupował	je kupowała	je kupowało

Pluralo

	Virgenra, ingenra, neŭtra
1-a pers.	smy kupowali
2-a pers.	sće kupowali
3-a pers.	su kupowali

Dualo

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	smój kupowałoj	smój kupowałoj	smój kupowałoj
2-a pers.	staj kupowałoj, stej kupowałoj	stej kupowałoj	stej kupowałoj
3-a pers.	staj kupowałoj, stej kupowałoj	stej kupowałoj	stej kupowałoj

La ł-formoj

I-a konj.	klaso 2	wuknył, wuk(ny)ła, wuk(ny)ło; wuk(ny)li; wuk(ny)łoj
	klaso 3a	njesł ֡, -o; njesli; njesłoj
	klaso 3b	bodł ֡, -o; bodli; bodłoj
	klaso 3c	pjekł ֡, -o; pjekli; pjekłoj
	klaso 3d	prał ֡, -o; prali; prałoj
	klaso 4a	pił ֡, ֯; pili; piłoj
	klaso 4b	lał ֡, ֯; leli; lałoj
	klaso 4c	žnjał ֡, ֯; žnjeli; žnjałoj
	klaso 5a	počał ֡, ֯; počeli; počałoj
	klaso 5b	drěł ֡, ֯; drěli; drěłoj
	klaso 6	pisał ֡, ֯; pisali; pisałoj
II-konj.		lětał ֡, ֯; lětali; lětałoj
III-konj.	klaso 1	warił ֡, ֯; warili; wariłoj
	klaso 2	rěčał ֡, ֯; rěčeli; rěčałoj
	klaso 3	ćerpjeł ֡, ֯; ćerpjeli; ćerpjełoj

bb) La pluskvamperfekto

La pluskvamperfekto estas formataj pere de la preteritaj formoj de la verbo być "esti" kaj la ł-formoj.

Singularo ֠běch kupował "mi estis aĉetinta"

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	běch kupował	běch kupowała	běch kupowało
2-a pers.	bě(še) kupował	bě(še) kupowała	bě(še) kupowało
3-a pers.	bě(še) kupował	bě(še) kupowała	bě(še) kupowało

Pluralo

	Virgenra, ingenra, neŭtra
1-a pers.	běchmy kupowali
2-a pers.	běšće kupowali
3-a pers.	běchu kupowali

Dualo

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	běchmoj kupowałoj	běchmoj kupowałoj	běchmoj kupowałoj
2-a pers.	běštaj kupowałoj, běštej kupowałoj	běštej kupowałoj	běštej kupowałoj
3-a pers.	běštaj kupowałoj, běštej kupowałoj	běštej kupowałoj	běštej kupowałoj

bc) La iterativa preterito

La tria kunmetita formo de la pasinteco estas la iterativa preterito, kiu esprimas la ripetitecon de ago en la pasinteco. Ĝi aperas preskaŭ nur en parolata lingvo. Ĝi estas egalforma al la konjunktivo. Tial mi traktos ĝin tie.

La konjunktivo

La soraba konjunktivo esprimas la eblecon aŭ nerealecon de verba ago, celon aŭ deziron. Ĝi tial plej ofte estas uzata en kondiĉaj kaj celaj frazoj.

Ĝi estas formata per la konjunktivaj formoj de la verbo być "esti" kajl la ł-formoj.

Singularo ֠bych kupował "mi aĉetus, mi estus aĉetinta"

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	bych kupował	bych kupowała	bych kupowało
2-a pers.	by kupował	by kupowała	by kupowało
3-a pers.	by kupował	by kupowała	by kupowało

Pluralo

	Virgenra, ingenra, neŭtra
1-a pers.	bychmy kupowali
2-a pers.	byšće kupowali
3-a pers.	bychu kupowali

Dualo

	Virgenra	Ingenra	Neŭtra
1-a pers.	bychmoj kupowałoj	bychmoj kupowałoj	bychmoj kupowałoj
2-a pers.	byštaj kupowałoj, byštej kupowałoj	byštej kupowałoj	byštej kupowałoj
3-a pers.	byštaj kupowaloj, byštej kupowałoj	byštej kupowałoj	byštej kupowałoj

Plia signifo de la konjunktivo estas la "ĝentileco". Ekz. chcył bych "mi volus".

La konjunktivaj formoj povas ankaŭ esprimi iterativan preteriton, do la ripetitecon de agoj en la pasinteco, ĝi do ofte troviĝas najbare al adverboj, kiuj esprimas la ripetitecon, ekz. přeco "ĉiam", stajnje "daŭre", znowa "denove".

La imperativo

La 2-a pers. singularo de la imperativo estas plej ofte formata de la mallonga prezenca radiko (1-a pers. sg. resp. 3-a pers. pl.), al kiu a finaĵo ֪ aŭ ֩ estas alpendigata:

1-a pers. sg. prez.: kupuju "mi aĉetas" ֠imper.: kupuj "aĉetu!"

La 2-a pers. pluralo aldone havas la finaĵon ֦#263;e: kupujće "aĉetu" (pl.) kaj dualo aldone havas: -taj/-tej: kupujtaj resp. kupujtej.

La finaĵo ֪ moligas la antaŭan konsononanton, tiel ke la mola konsonanto anstataŭas la malmolan, kio tamen estas videbla nur ĉe n > ń.

Jen la formoj de la aliaj konjugacioj resp. verbklasoj:

Konjugacio	Klaso	Singularo; pluralo; dualo	Traduko
I-a konj.	klaso 2	wukń/wukni; wukńće; wukńtaj/tej	lernu
	klaso 3a	njes; njesće; njestaj/tej	portu
	klaso 3b	bodź; bodźće; bodźtaj/tej	puŝu
	klaso 3c	pječ; pječće; pječtaj/tej	baku
	klaso 3d	pjer; pjerće; pjertaj/tej	batu
	klaso 4a	pij; pijće; pijtaj/tej	trinku
	klaso 4b	lij; lijće; lijtaj/tej	verŝu
	klaso 4c	žněj; žnějće; žnějtaj/tej	rikoltu
	klaso 5a	póčni; póčniće; póčnitaj/tej	komencu
	klaso 5b	dri; driće; dritaj/tej	ŝiru
	klaso 6	piš; pišće; pištaj/tej (nun laŭ II-a konj.)	skribu
II-konj.		lětaj; lětajće; lětajtaj/tej	flugu
III-konj.	klaso 1	war; warće; wartaj/tej	kuiru
	klaso 2	rěč; rěčće; rěčtaj/tej	parolu
	klaso 3	ćerp; ćerpće; ćerptaj/tej	toleru

La nefinitivaj formoj de verbo

Krom la infinitivo kaj ł-formo (vidu supre) estas jenaj nefinitivaj (nekonjugacieblaj) formoj de verbo:

Proceda participo, perfekta participo, prezenca kaj perfekta transgresivoj kaj verba substantivo.

La soraba proceda participo respondas al la esperanta participo per ֡nta kaj estas formata nur de neperfektivaj verboj, ĉar nur la neperfektivaj verboj povas formi veran prezencon. La finaĵo de la proceda participo estas ּB>acy aŭ ּB>jacy, kiu estas alpendigata al la baza formo de la 1-a pers. sg. prezenco resp. 3-a pers. pl. prezenco. Esceptoj estas la verboj de la 1-a klaso de la I-a (e-) konjugacio, kiuj formas la procedan participon pere de la infinitiva radiko, ekz. kupowacy "aĉetanta".

Aliaj ekz.: wuknjacy "lernanta", pijacy "trinkanta", rěčacy "parolanta".

La proceda participo deklinaciiĝas kiel malmola adjektivo.

La perfekta participo

La perfekta participo estas formata nur de perfektivaj verboj, kaj estas tradukebla per esperanta ֩ta-formo. Baza radiko por la formado estas tiu de la infinitivo.

I-a konj.	klaso 1	nakupowany	aĉetita
	klaso 2	nawuknjeny	lernita
	klaso 3a	njeseny	portita
	klaso 3b	bodźeny	puŝita
	klaso 3c	pječeny	bakita
	klaso 3d	prany	batita
	klaso 4a	wupity	eltrinkita
	klaso 4b	laty	verŝita
	klaso 4c	žnjaty	rikoltita
	klaso 5a	započaty	komencita
	klaso 5b	drjeny	ŝirita
	klaso 6	napisany	skribita
II-konj.		lětany	flugita
III-konj.	klaso 1	warjeny	kuirita
	klaso 2	rěčany	parolita
	klaso 3	ćerpjeny	tolerita

Atentu! La verboj de la klasoj 4a, b, c kaj 5a havas la finaĵon ִy anstataŭ

֮y.

La transgresivoj

La transgresivoj respondas al la adverbaj participoj de Esperanto. La transgresivo de la prezenco esprimas samtempecon kaj havas la funkcion de la esperanta adverba participo per ֡nte. La prezenca transgresivo estas formata nur de neperfektivaj verboj. Baza formo estas la 3-a pers. pl. prezenco, al kiu la finaĵo ֯ resp. ֪o estas alpendigata:

3-a pers. pl. prez. kupuja "ili aĉetas" ֠prez. transgr.: kupujo "aĉetante"

Aliaj ekzemploj: wuknjo "lernante", njeso "portante", pijo "trinkante", rěčo "parolante", warjo "kuirante", lětajo "flugante".

La dua sorab transgresivo, la transgresivo de la pasinteco aŭ perfekta transgresivo estas formata nur de perfektivaj verboj kaj havas la finaĵon ַši. Ĝi havas similan funkcion kiel la esperanta adverba participo per ֩nte, t. s. ĝi esprimas posttempecon. La finaĵo ּ/FONT>wši estas alpendigata al la perfekta radiko de la verbo (vidu ł-formoj), ekz. nakupowawši "aĉetinte", nawuknywši "lerninte", wupiwši "eltrinkinte", napisawši "skribinte", porěčawši "parolinte".

La transgresivoj ne estas flekseblaj.

La verba substantivo

La verba substantivo povas signi aŭ daŭrantan agon aŭ kiel rezulto de tio konkretan objekton. En la unua okazo ĝi estas esperantigebla pere de substantivo kun la sufikso ֡d-: rěčenje "parolado". En la dua okazo ĝi estas tradukebla pere de ֡ĵ-substantivo: twarjenje "konstruaĵo".

La soraba verba substantivo esta formata aŭ per la finaĵo ּB>anje, ֥nje resp. ּB>jenje aŭ ּ/FONT>će (nur verboj de la klasoj 4a, b, c kaj 5a de la I-a konjugacio).

Ekz. kupowanje "aĉetado", wuknjenje "lernado", piće "trinkado".

LA PREPOZICIOJ

Diference disde Esperanto sorabaj prepozicioj povas regi plurajn kazojn, sed neniam la nominativon. Jen elekto de la plej gravaj prepozicioj:

Kazo	Prepozicio	Traduko
Genitivo	bjez	sen
	dla (plej ofte malantaŭ la koncerna substantivo)	pro , ekz. čehodla "pro kio, kial", tohodla "pro tio, tial", dla wosobinskich lěpšinow "pro personaj avantaĝoj"
	do	al, en + akuz. signas direkton al aŭ en la mezon de io
	hač do	ĝis
	nimo	krom, escepte de, ekstere de
	pódla	apud
	pola	ĉe
	wot	de, el, ekde
	z	el, de
Dativo	k	al
	napřećo	kontraŭe al, vidalvide al
	porno	kompare al
Akuzativo	mjez	inter (respondante al "kien?"
	na	sur + akuz. (respondante al "kien?"
		en (respondante la demandon "kiam?"
		per (ĉe malsanoj) wumrěć na raka "morti per kancero"
	nad	super (respondante la demandon "kien?"
Akuzativo (daŭr.)	po	por (ĉe verboj de movado, ekz. iri por (hić po mloko "iri por lakto")
	pod	sub (respondante la demandon "kien?")
	před	antaŭ (respondante la demandon "kien?")
	wo	je (mezuro) pri (objekto)
	wob	ĉirkaŭ (movo ĉirkaŭ io)
		po (certa tempo), dum (trójce wob dźeń "trifoje po tago"
		post (dźeń wob dźeń "tago post tago")
	za	por (celo), post (post paso de tempodaŭro) za lěto "post jaro", za hodźinu "dum, post horo"; za (čas) "dum"
Instru-mentalo	mjez	inter (respondante la demandon "kie?")
	nad	super (respondante la demandon "kie?")
	pod	sub (respondante la demandon "kie?")
	před	antaŭ (respondante la demandon "kie?" kaj "kiam?")
	z	kun, per (ekz.: rěčeć z přećelku "paroli kun amikino"), z wołojnikom pisać "skribi per krajono"
	za	malantaŭ (respondante la demandon "kie?"), pri (persono aŭ objekto estas celo de la ago): prašeć so za přećelom "demandi pri amiko"
Lokativo	na	sur (respondante la demandon "kie?")
	po	tra, laŭ, post (markas tempopunkton)
	při	ĉe, dum (loko en la proksimeco, tempa aŭ loka interkonsento)
	w	en (respondante la demandon "kie?" kaj "kiam"?)
	wo	pri (ĉe verboj de la parolado)

KONJUNKCIOJ

a	kaj
abo	aŭ
ale	sed
ani	ankaŭ ne
byrnjež + konjunktivo sen helpverbo, nur kun ł-formo!	kvankam
čim ֠ćim	ju ֠des
dokelž	ĉar (ankaŭ en la frazkomenco)
dołhož	tiel longe kiel
doniž + nje- (verba negacio)	ĝis (kiam)
hač	ĉu
hač	ol (prjedy hač "antaŭ ol")
hačkuli	kvankam
hačrunjež	kvankam
hdyž	kiam
jako	kiel (nur eco!, ne tempa)
jako + konjunktivo	kvazaŭ + us-formo
jeli(zo)	se
kaž	kiel (komparo)
-li	se
pak	tamen
pak ֠pak	aŭ ֠aŭ
přetož	ĉar (neniam en la frazkomenco)
tola	ja, sed, tamen
runjež	kvankam
tak ruče kaž	tuj kiam
wšak(o)	tamen, sed
zo	ke
lědma zo	apenaŭ ke
mjeztym zo	dum, dume
po tym zo	post kiam, (ĉe samaj subjektoj en ĉef- kaj subpropozicio transgresivo de pasinteco)
tak zo	tiel ke

	kiu	kio
N	štó, ֣htó	što
G	koho	čeho
D	komu	čemu
A	koho	što, čo
I	(z) kim	čim
L	(wo) kim	čim